«Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις»
Αντισθένης
Ακολουθώντας τον Αντισθένη που μας προτρέπει να κατανοήσουμε τα ονόματα, τις έννοιες, αν θέλουμε να εισχωρήσουμε στο βάθος μιας επιστήμης, θα ετυμολογίσουμε, δηλαδή θ’ αναζητήσουμε την αλήθεια κάποιων μαθηματικών εννοιών. Η λέξη έτυμος σημαίνει αληθής< ετεόν = αληθές. Γλώσσα και μαθηματικά είναι για τους αρχαίους Έλληνες δύο έννοιες συνυφασμένες. Η βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας μας επιτρέπει την κατανόηση μαθηματικών εννοιών. Ας δούμε το <<έτυμον>> μερικών απ’ αυτές:
Μαθηματικά: Προέρχεται από τη λέξη <<μάθημα>><μαθαίνω<μανθάνω. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον φιλόσοφο Αρχύτα (4ος αι. π.Χ.). Οι περιπατητικοί φιλόσοφοι λένε , όσον αφορά τη ρητορική, την ποίηση και τη μουσική ότι είναι δυνατόν να τα παρακολουθήσει κάποιος μη γνώστης τους. Όσον αφορά όμως τα <<κυρίως μαθήματα>>, κανείς δεν μπορεί να τα κατανοήσει, αν δεν εντρυφήσει σ’ αυτά. Γι’ αυτό ονόμαζαν Μαθηματικά τη θεωρία που ασχολείται μ’ αυτά. Τα ονόμαζαν έτσι διότι έβρισκαν σ’ αυτές – Γεωμετρία, Αριθμητική – το επιστημονικό, γιατί έβλεπαν ότι ασχολούνταν μ’ αυτά που είναι αιώνια, αμετάβλητα, ξεκάθαρα και τα οποία παραδέχονταν ως επιστήμη.
Άθροισμα: Εκ του ρήματος αθροίζω< αθρόος= άφθονος, μαζικός< α+ θρόος= Θόρυβος.
Άλγεβρα: Ο Μωχάμεντ Ιμπν Μουσσά αλ Χοβαριζμί( 780-850), σπουδαίος Άραβας μαθηματικός, έγραψε 2 βιβλία. Το αραβικό κείμενο του 2ου σώζεται κι έχει τον τίτλο:<<Χισάμπ αλ-τζάμπρ ουάλ μουκάμπαλα>>(κατά λέξη:<<επιστήμη αναγωγής και ισοστάθμισης>>) .Η λέξη αλ-τζάμπρ έγινε αλγάμπρ και στη συνέχεια ..άλγεβρα.
Αλγόριθμος: Λατινοποιημένο το όνομα του ανωτέρω συγγραφέα( Αλ Χοβαρίζμι) θα μετατραπεί διαδοχικά σε Αλχοαρίσμι> Αλγορίσμι >Αλγόρισμος > Αλγόριθμος και θα σημαίνει κάθε μαθηματικό τρόπο που συνίσταται στην αυτόματη μετάβαση, με αυστηρή σύνδεση, από το ένα στάδιο στο άλλο.
Αριθμός – Αριθμητική: Από το αρχαίο ρήμα αραρίσκω = συγκεντρώνω, συνάπτω, λογαριάζω. Η Αριθμητική πρωτοαπαντάται στην Πολιτεία του Πλάτωνα, ενώ ο όρος Μαθηματικά στα Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη. Η Αριθμητική είχε κι έχει περισσότερο πρακτικό χαρακτήρα σ’ αντίθεση προς τα Μαθηματικά, που καλύπτουν τον ευρύτερο χώρο της μαθηματικής επιστήμης και σκέψης.
Άρτιος – Περιττός αριθμός: Οι αρχαίοι θεωρούσαν άρτιους δηλ. ολοκληρωμένους τους αριθμούς που μπορούσαν να δώσουν δυάδες. Τη λέξη <<άρτιος>> χρησιμοποιούμε και σήμερα: άρτιο οικόπεδο, άρτια επαγγελματική σχέση κλπ.. Τους αριθμούς που έδιναν μεν δυάδες αλλά είχαν κι ένα <<περισσό>>, τους έλεγαν περιττούς. Οι αρχαίοι αντί για –σσ- χρησιμοποιούσαν –ττ- π.χ. θάλαττα, γλώττα.
Ζυγός – Μονός αριθμός: Ζυγό έλεγαν κυριολεκτικά το εγκάρσιο εξάρτημα σε άροτρα ή άμαξες, στο οποίο ζεύονταν τα υποζύγια δύο – δύο και μεταφορικά την κάθε είδους καταπίεση. Έτσι η έννοια του <<ζευγαριού>>, πέρασε και στους αριθμούς κι ονομάστηκαν ζυγοί. Αντίθετα, αριθμοί που αν κι έδιναν δυάδες, πάντα έμενε ένα, << μόνο του>>, ονομάστηκαν μονοί.
Εμβαδόν: Εκ του αρχαίου εμβαίνω < εν + βαίνω> βάδην, βαδίζω. Σημαίνει τον θετικό πραγματικό αριθμό που θα βρούμε αν <<πατήσουμε>>, <<βαδίσουμε>>, μετρήσουμε μιαν επιφάνεια βασιζόμενοι σε μια μονάδα μέτρησης.
Επιμεριστική ιδιότητα: Εκ του επί + μερίζω= χωρίζω σε μερίδια, διαμοιράζω, κατανέμω.
Εφαπτομένη ( κύκλου ): Εκ του αρχαίου ρήματος εφάπτω ( επί + άπτω = αγγίζω ακουμπώ ). Στα μαθηματικά λέμε εφαπτομένη την ευθεία που <<άπτεται επί >> ενός κύκλου, δηλ. τον <<αγγίζει>> σ’ ένα σημείο.
Θεώρημα: Από το αρχαίο θέα + ορώ ( = βλέπω ). Μια πρόταση που απαιτεί απόδειξη, που πρέπει να ειδωθεί με προσοχή.
Κάθετος: Εκ του αρχαίου ρήματος καθίημι = αφήνω να πέσει, ρίχνω. Έτσι κάθετος είναι η ευθεία ή το τμήμα που <<αφήνεται να πέσει>> ή <<ρίχνεται>> σε μιαν άλλη ευθεία ή τμήμα, σχηματίζοντας γωνία 90ο μ’ αυτό.
Κανονικός: (για πολύγωνα ή αριθμούς). Από το αρχαίο ουσιαστικό κανών, προερχόμενο από την αρχαία κάννα = καλάμι. Πιθανόν αρχική σημασία της λέξης ήταν η καλαμένια ράβδος που χρησιμοποιούνταν ως πρότυπο μέτρο σύγκρισης για μέτρηση αποστάσεων. Έτσι λέγαμε ότι <<κανονικό>> ήταν κάτι το οποίο συμφωνούσε με κάποιο καθιερωμένο πρότυπο αλλά και το συμμετρικό.
Κλάσμα: Λέμε το μέρος ενός όλου. Προέρχεται εκ του αρχαίου ρήματος κλω = σπάζω, χτυπώ.
→ Γνήσια κλάσματα: Αυτά που ανταποκρίνονται πλήρως στην ιδιότητά τους, δηλ. είναι τμήματα ενός συνόλου, μικρότερα από τη μονάδα.
→ Καταχρηστικά κλάσματα: Αυτά που είναι μεγαλύτερα του όλου, της μονάδος. Δηλ. είναι κατά της χρήσης ενός κλάσματος, υπερβαίνουν τη μονάδα.
→ Ομώνυμα – Ετερώνυμα κλάσματα: Το όνομα (στα αρχαία όνυμα ) του κλάσματος είναι ο παρονομαστής. Έτσι τα κλάσματα που έχουν <<όμοιο όνυμα>>, δηλ. ίδιο παρονομαστή, λέγονται ομώνυμα κι όσα διαφορετικό (έτερο ), λέγονται ετερώνυμα.
→ Ανάγωγα κλάσματα: Εκ του ρήματος άγω = οδηγώ> -αγωγός( ως β΄ συνθετικό) = αυτός που οδηγεί κάτι( παιδαγωγός, νηπιαγωγός).Τα κλάσματα που δεν μπορώ ν’ απλοποιήσω, να <<οδηγήσω>> πιο πέρα, λέγονται ανάγωγα> αν-(στερητικό) + αγωγός- > ανάγωγος. Συχνά άκουγες τους δασκάλους παλαιότερα να λένε:<< Το παιδί σου είναι ανάγωγο>>.
Κώνος: Σήμαινε τον καρπό του πεύκου, το κουκουνάρι. Το σχήμα του καρπού αυτού επειδή έμοιαζε, έδωσε τ’ όνομά του στο γνωστό γεωμετρικό στερεό.
Πρίσμα: Αρχαία λέξη που σήμαινε πριονίδι ή τραύμα από πριόνισμα. Εκ του αρχαίου ρήματος <<πρίω> = πριονίζω, κόβω. Πιθανότατα ονομάστηκε έτσι, γιατί για την κατασκευή του απαιτείται κοπή.
Προσεταιριστική ιδιότητα: Προέρχεται από το προς + εταιρίζω- ομαι= παίρνω κάποιον με το μέρος μου, διατηρώ με κάποιον φιλικές σχέσεις < εταίρος = φιλικό πρόσωπο, συνεργάτης.
Ρητός – Άρρητος αριθμός: Ρητός είναι ο αριθμός που μπορεί να <<ειπωθεί>> γιατί έχει πεπερασμένο πλήθος δεκαδικών ψηφίων. Η λέξη προέρχεται από τον αρχαίο παρακείμενο του λέγω, που είναι <<είρηκα>>. Αντιθέτως, τον αριθμό που δεν μπορεί να <<ειπωθεί>> γιατί έχει άπειρα δεκαδικά ψηφία μη περιοδικά, τον ονομάζουμε άρρητο. Ο πιο διάσημος άρρητος είναι το που ισούται με 1,41421…, που η ανακάλυψή του από τον Ίππασο τον Μεταποντίνο(450π.Χ.), σήμανε το τέλος της σχολής των Πυθαγορείων.
Ρίζα: Προέρχεται από το αρχικό γράμμα r της λέξης racine= ρίζα και εισήχθη το 1525 από τον Κρίστοφ Ρούντολφ. Η σκέψη αυτού ίσως να πήγε στη λέξη ρίζα ( racine ), επειδή όταν π.χ. ψάχνω τη , ψάχνω κάτι κρυμμένο, όπως οι ρίζες του δέντρου. Ίσως για τον ίδιο λόγο και τους κρυμμένους αριθμούς που επαληθεύουν μία εξίσωση, τους λέμε ρίζες της εξίσωσης.
Ρόμβος: Εκ του αρχαίου ρήματος ρέμβω – ρέμβομαι = περιστρέφομαι ( ρεμβάζω= περιστρέφω το βλέμμα μου ). Σύμφωνα με τον Αθηναίο Δειπνοσοφιστή, ο ρόμβος ήταν ένα παιδικό παιχνίδι με το οποίο, ένας μικρός τροχός με δύο οπές, μέσα από τις οποίες περνά μία κλωστή, μπορεί να μπει σε περιστροφική κίνηση με το απότομο τέντωμα της κλωστής παράγοντας θόρυβο. Πιθανώς το σχήμα του παιχνιδιού ήταν παρόμοιο μ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε ρόμβο.
Συνάρτηση: Εκ του συν + αρτώ = κρεμώ, συνδέω. Κατά τη μαθηματική αυτήν έννοια δύο σύνολα <<κρέμονται>> δηλ. παρατίθενται το ένα δίπλα στο άλλο με σκοπό την αντιστοίχιση, τη <<σύνδεση >> των στοιχείων τους.
Ταυτότητα: Εκ του αρχαίου ταυτό = το + αυτό = το ίδιο..Έννοια που δηλώνει την απόλυτη ομοιότητα. Στα μαθηματικά ταυτότητα λέμε την κάθε αλγεβρική ισότητα που ισχύει για κάθε τιμή των μεταβλητών της.
Τόκος: Εκ του τοκετός < τίκτω = γεννώ. Το ποσό που αποφέρουν ως κέρδος χρήματα κατατεθειμένα στην τράπεζα για ορισμένο χρονικό διάστημα. <<Τα λεφτά γεννούν λεφτά>>, λέει ο λαός. Όμως μόνο για τον καταθέτη, γιατί για τον δανειζόμενο γεννούν …χρέος.
Αυτοί είναι μερικοί από τους αμέτρητους μαθηματικούς όρους που υπάρχουν, με των οποίων την ετυμολογία ασχοληθήκαμε. Οι πρόγονοί μας μας κληροδότησαν μια γλώσσα η οποία είναι οικουμενική. Ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες απανταχού ανατρέχουν στα ελληνικά για αν ονομάσουν τις σύγχρονες ανακαλύψεις κι εφευρέσεις. Κάθε στιγμή αναπνέουν τον αέρα της Ελλάδας…χωρίς να το ξέρουν. Εμείς σαν Έλληνες έχουμε ένα πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων λαών γιατί την μιλάμε αυτή τη γλώσσα. Ας την κάνουμε κτήμα μας. Ας εισχωρήσουμε στα άδυτα των λέξεων, την ετυμολογία τους, αν θέλουμε να εισχωρήσουμε στα βάθη των επιστημών.
ΔΕΤΕ ΚΙ ΕΔΩ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου